Rondom de vlaggen is tegengehouden, de wolkenlucht is doorgedrukt om dieptewerking en sfeer te verhogen. Rechts het origineel.

De zon en wolken maakten al lichtvlekken in het landschap. Tegenhouden en rondom doordrukken benadrukten dit.

De sfeer wordt benadrukt door sterke onderbelichting. Dit vangt tevens het grote contrast op en maakt doordrukken overbodig.

Wachten tot de zon lager staat en de zon in de rug hebben is soms afdoende om het contrast te verlagen.

Bewerken van belichting

Achteraf bewerken van belichting

Het is zomervakantie in het jaar 1985. Op tafel ligt een krant die “Fotowedstrijd” kopt. Pappa knoopt het in zijn oren en kijkt tijdens een wandeling goed rond. Als de zon even door het wolkendek breekt, ziet hij een kans.

Digitale fotografie

Thuis in de doka blijken de lichtvlekken toch minder sprekend en de lucht te flets. Nadat pappa allerlei stukken karton boven het fotopapier heeft gehouden klinkt er toch instemmend gemompel.

Dit is niet zo ouderwets als het lijkt. Na de opname de belichting letterlijk een handje helpen is ook in de digitale doka mogelijk.

Licht op beeldchip

Een foto ontstaat doordat er licht op de beeldchip valt. Per foto bepaalt de camera hoe lang die belichting moet duren. Is het voorwerp overal even helder, dan is de lichtmeter zo klaar en is het resultaat vrijwel altijd goed.

Dynamisch bereik

Een plaat schieten van een bergmeertje tussen de grauwe rotsen waarin een diepblauwe lucht weerkaatst is een heel ander verhaal. Zo'n groot dynamisch bereik kan het fototoestel dikwijls niet bijbenen.

Het water weerspiegelt veel licht, wat dus om kort belichten vraagt. Maar de donkere steenblokken goed uitlichten vereist juist een langere belichting. Dit zorgt er echter weer voor dat de blauwe lucht flets wordt.

Ingebouwde databank

Moderne camera's hebben vaak ter referentie nog een ingebouwde databank met gegevens van tienduizenden andere opnamen. Daarbij zegt het punt waarop de fotograaf scherpstelt vaak iets over hoe belangrijk dat object is. Al deze informatie gebruikt het brein van het toestel om een belichting te bepalen.

Compromis

Gelukkig hoeft dit maar één keer per foto. Toch is dit ook direct een groot nadeel; het is namelijk een compromis en daarom heeft elk onderdeel iets moeten toegeven. Ons oog heeft niet zoveel moeite met al die verschillende helderheden. De camera wel en daarom valt een vakantiekiekje van een prachtig strandtafereel of zonsondergang soms zo tegen.

Andere weergave

Het lijkt wel alsof kindlief in de schemering zandtaartjes bakte. En wat een schitterende, oranje lucht was, is op de plaat flets en uitgebeten. Eigenlijk zouden de verschillende beeldelementen ieder apart moeten worden belicht. "Doordrukken en tegenhouden" is een manier om dit na het drukken op de ontspanknop te bereiken.

Negatief

In de analoge fotografie is kleurnegatieffilm het meest gebruikt. Een lichte luchtpartij komt juist als een donkere vlek op het negatief. De uiteindelijke foto ontstaat door met dat negatief een vel fotopapier te beschijnen. Het aanvankelijk witte papier wordt onder invloed van het licht donkerder. Omdat de lichte wolkenhemel op het negatief juist donker is, laat het tijdens het belichten maar weinig licht door.

Hierdoor verandert het fotopapier op die plek maar weinig en blijft dus licht. Donkere rotsen worden juist helder op het negatief en laten dus veel door. Dit zorgt voor een lang belicht stukje fotopapier en dus weer voor donkere brokken steen.

Photoshoppen

De stap van negatief naar positieve afdruk bood de fanatieke fotograaf gelegenheid om analoog aan het "photoshoppen" te slaan. Om de lucht donkerder en sprekender te maken dekte hij met zijn handen het hele fotovel af, behalve de luchtpartij. De wolkenhemel werd zo doorgedrukt, geforceerd langer belicht dan de rest, iets wat met de camera onmogelijk was.

Afdekken

Om een bergmeertje lichter te laten dan de rest, dekte hij de plek van het meertje af. Zo bleef het zoals het was, maar de rest van de plaat werd steeds donkerder. Om lichtvlekken in een landschap beter uit te laten komen werden complete passe-partouts uitgeknipt. De kartonnen of papieren afscherming tijdens de belichting iets bewegen voorkwam al te scherpe overgangen tussen licht en donker.

Digitaal

Het doordrukken en tegenhouden is erg veel gebruikt. Niet alleen om het dynamisch bereik te “repareren”, maar ook om meer dieptewerking op te roepen. Een donkere voorgrond en lichtere horizon geven een gevoel van diepte, trekken de aandacht van de kijker als het ware naar binnen.

Hama sjablonen

Hama verkocht speciale sjablonen om makkelijker bepaalde delen van een foto af te schermen. Fanatieke professionals waren zo verslingerd aan deze techniek dat het ze weerhield om over te stappen naar digitaal.

Fotobewerkingssoftware

Tegenwoordig biedt de serieuze fotobewerkingssoftware echter mogelijkheden die het aloude handwerk nabootsen. Het doordrukgereedschap simuleert het langer doorbelichten op één plek. Het beeld wordt dus donkerder, terwijl de rest gelijk blijft.

Tegenhoudfunctie

De tegenhoudfunctie maakt juist plaatselijk helderder en laat de rest intact. Probeer het eens en kijk welk effect de verschillende instellingen hebben. De grootte van het digitale penseel maakt de aanpassingen bijvoorbeeld subtieler of juist grover. Misstappen zijn in de digitale doka zo weer ongedaan gemaakt.

Lassogereedschap

Ook in de digitale doka zijn er echter meerdere wegen die naar Rome leiden. De standaardfuncties van fotobewerkingsprogramma's leveren vaak niet de hoogste beeldkwaliteit. Veel fotografen selecteren de plekken die ze willen aanpassen daarom liever met het lassogereedschap.

Door te spelen met curven en niveaus zijn deze delen dan naar gelang lichter of gedetailleerder te maken. Vergeet niet de randen van de selectie te verdoezelen of vervagen, om abrupte overgangen te voorkomen.

Doordrukken

Als tijdens het fotograferen al duidelijk wordt dat doordrukken nodig is, belicht dan voor de zekerheid nog iets onder. Donkere delen zijn makkelijker helder te maken dan andersom. Dit laat ook gelijk de beperking zien: beeldinformatie die in de oorspronkelijk geschoten foto afwezig was, kunnen doordrukken of tegenhouden er niet bijmaken. Foto’s opslaan in RAW-formaat biedt iets meer speelruimte.

Tekst en foto's: Wessel van Binsbergen.