Als er geen sluierbewolking is kleurt een polarisatiefilter een blauwe lucht bijna zwart.

Het effect van de grijsverloopfilter is duidelijk te zien; de luchtpartij is meer doortekend en donkerder, terwijl de voorgrond gelijk blijft.

De geavanceerde polarisatiefilter kan van een harde, fletse plaat een zachte, kleurrijke opname maken.

Op de voorgrond een polarisatiefilter, rechtsachter een grijsverloopfilter en links een filteradapter voor een compactcamera.

Camera filters

Filter op het fototoestel verbetert kwaliteit

Filterzakje voor in het koffiezetapparaat, zonnebril, Filternet, roetfilter voor auto’s met dieselmotor, spamfilter voor de elektronische post, parasol met uv-werende functie: filters zijn overal om ons heen, in vele soorten en maten.

Ook in de fotografie spelen filters een rol. Ze veranderen of beperken het licht dat op de beeldchip valt. Door bewust lichtstralen van een bepaalde aard tegen te houden, wordt een plaat mooier, beter of creatiever.

Filters als standaarduitrusting

Vroeger bevatte de fototas van een professional ten minste één camera, een paar objectieven en een set glasplakjes. Tegenwoordig komen filters echter veel minder voor. Waarom investeren in prijzige filters als de kiekjes toch al op de computer nabewerkt worden, zo redeneert men. Maar sommige echte filters hebben wel degelijk nut.

UV-filter

De meest verkochte is de uv-filter; een transparant plaatje dat de voor mensen onzichtbare, ultraviolette straling wegfiltert. Deze straling zorgt - op analoge film - in de bergen of bij laagstaande zon voor onscherpte in de verte. In digitale fotografie speelt uv-straling een marginale rol, omdat de beeldsensors er nagenoeg ongevoelig voor zijn. Maar de eigenlijke reden voor de populariteit is dat de filter weinig kost en kleurloos is; een prima, goedkope oplossing om de frontlens van een duur objectief te beschermen tegen krassen.

Polarisatiefilter

Veilig Verkeer Nederland adviseert al jaren het gebruik van Polaroidzonnebrillen. Deze temperen niet alleen het zonlicht, ze nemen ook hinderlijke schitteringen weg. De kijker heeft minder last van spiegelingen in waterplassen en op autoblik. Een polarisatiefilter is de Polaroidbril voor de camera. In het geavanceerde plakje zit een raster, dat alle lichtstralen die niet evenwijdig aan dat raster lopen terugkaatst. De filter is draaibaar, voor een optimaal resultaat per foto. Een bekend effect van een polarisatiefilter is een diepblauwe lucht die zelfs op de Antillen uitzonderlijk is.

Spiegeling

Doordat de filter schitteringen op wateroppervlakken of weerkaatsingen door bladgroen terugdringt, worden de platen warmer en meer verzadigd. Het is zelfs mogelijk om de weerspiegeling van ruiten deels op te heffen. Veel experimenteren met de standplaats ten opzichte van de zon en het instellen van de filter is nodig om dit goed onder de knie te krijgen.

Lineaire en circulaire polarisatiefilters

Er zijn lineaire en circulaire polarisatiefilters te koop. Lineaire filters zijn goedkoper, maar leveren vaak problemen op met scherpstellen. De meeste digitale camera’s vereisen daarom circulaire, die voor prijzen vanaf 50 euro over de toonbank gaan.

Sluier van zonlicht

Vrijwel alle filters houden iets licht tegen; dat is nodig om het gewenste resultaat te bereiken. Een rechtstreeks gevolg is een langere belichtingstijd. Op een donkere dag of in de schemer kan dit net het verschil zijn tussen een scherpe of een bewogen foto. Toch zijn er filters die er nog een stapje bovenop doen: de grijs- of ND-filters (Neutral Density). Deze verzwakken het licht van alle golflengtes evenveel, met bijvoorbeeld 2 stops.

Diafragma en sluitertijd

Op een zonnige dag kan dit nodig zijn om een onscherpe achtergrond -groot diafragma- te realiseren. Als het zonlicht fel is en het diafragma gaat ook nog ver open, is de snelste sluitertijd van de camera soms niet kort genoeg. Een kabbelend beekje als onscherpe waas afbeelden vraagt een lange sluitertijd. Om geen overbelicht resultaat te krijgen moet het diafragma dan juist ver dicht. Maar daar zit een maximum aan; een grijsfilter geeft iets meer speelruimte.

Grijsverloopfilter

De grijsverloopfilter is een afgeleide hiervan; de ene helft is grijs, de andere transparant. Bij foto’s buitenshuis is het contrast tussen de voorgrond en de lucht vaak groot. Hoewel beeldchips een steeds groter contrastbereik hebben, registreren ze de lucht vaak veel lichter dan het menselijk oog. De verloopfilter helpt om bij een goed belichte voorgrond toch een mooie wolkenpartij te krijgen; het grijze deel maakt de lucht donkerder, maar laat de onderste helft ongemoeid. Grijsfilters zijn te koop vanaf 20 euro, verloopfilters kosten het dubbele.

Kleurenfilter

Echt spectaculaire zonsondergangen zijn zeldzaam in ons land. Maar een kleurenfilter kan een middelmatige zonsondergang snel opkrikken; een oranje schijfje voor de lens maakt van een matte vertoning een spetterende, vurige plaat. Een lichtoranje filter is een geliefd hulpmiddel voor landschapsfotografen, om een kleurloos tafereel net wat warmer weer te geven.

Retro sepia

Sinds de opkomst van de digitale camera is ook het retro sepia populair. Deze donkerbruine filter zit in veel compactcamera’s zelfs in digitale vorm ingebakken. Hoe paradoxaal het ook klinkt, kleurfilters bewijzen hun dienst vooral in de zwart-witfotografie. Een roodfilter houdt bijvoorbeeld blauw goed tegen, maar laat wit door waardoor het een prachtige, contrastrijke wolkenhemel oplevert.

Filterfanaat

Vrijwel alle losse objectieven zijn aan de voorkant voorzien van schroefdraad, om de filters te monteren. De vaste objectiefjes van compactcamera’s ontberen dit vaak. Elk groot cameramerk -plus enkele algemene fabrikanten zoals Kingadapter- levert echter adapters; buisjes die over het objectiefje worden geplaatst, met aan het uiteinde schroefdraad voor de filters.

Merken filters

Waar filtermakers als Hoya, B+W en Tiffen kant-en-klare opschroeffilters leveren, staat Cokin bekend om zijn filterhouder met losse filterplakjes. Filters aanbrengen en wisselen gaat hierdoor gemakkelijk en snel, maar filterfanaten verwijten het systeem soms onscherpte ten opzichte de opschroefvariant.

Nik Color Efex Pro filter software

In een tijd waarin de doka naar de geschiedenisboekjes verhuist, is digitaal filteren in zwang. Nik Color Efex Pro (www.niksoftware.com) levert voor 99 euro een uitgebreide set digitale filters voor Photoshop. Vooral verloop- en kleurfilters laten zich prima door software nabootsen.

Fysieke filters

Gezien de prijs van hoogwaardige, fysieke filters rijst de vraag hoelang deze nog te koop zijn. Polarisatie-, uv- en grijsfilters spelen tijdens de opname echter een te belangrijke rol, die softwarefilters achteraf niet kunnen realiseren.