Rolleiflex TLR (c) Juhanson


Panasonic DMC-G1 (bron: Wikipedia)

De iPhone (bron: apple.com)

De Sony A6500

De Fuji X-T2

De Canon M100

Mirrorless versus DSLR

Spiegeltje, spiegeltje...

In de geschiedenis van de camera neemt de SLR (Single-Lens Reflex) een enorm grote plaats in. Nog steeds is een groot deel van het professionelere camera-aanbod bepaald door dit type camera's. Maar, wat is er nou zo bijzonder aan het feit dat er maar één lens gebruikt wordt?

Immers, de aanduiding single lens reflex lijkt erop te wijzen dat dit een bijzondere eigenschap is, of in ieder geval wás - want tegenwoordig hebben vrijwel alle camera's slechts één lens.

 

De term SLR komt uit de tijd dat professionele camera's inderdaad twee lenzen hadden. De ene werd gebruikt om door te kijken, zodat je wist wat je fotografeerde; de andere werd gebruikt om de daadwerkelijke foto mee te nemen. Dit type camera werd TLR genoemd, Twin-Lens Reflex.

Het is duidelijk dat aan deze twee-lens opstelling een aantal nadelen verbonden zijn. Het is niet gegarandeerd dat je hetzelfde ziet als wat er daadwerkelijk wordt gefotografeerd, en het is niet praktisch om lenzen te wisselen.

De Single-lens reflex lost dit probleem op door een spiegel. Tijdens het scherpstellen door de zoeker zal de spiegel het licht van de lens naar de zoeker brengen. Op het moment dat de ontspanknop wordt ingedrukt, klapt de spiegel weg zodat het licht op de film of sensor kan vallen. Hierdoor ziet de fotograaf hetzelfde als wat de film of sensor 'ziet', en is het heel eenvoudig om lenzen te wisselen.

Dit spiegelsysteem is door de jaren heen hetzelfde gebleven, en heeft het digitale tijdperk overleefd. Immers, het maakt niet zoveel uit wát voor medium er gebruikt wordt om het daadwerkelijke beeld mee te registreren.

 

Schema van een SLR

Uitleg van het schema hierboven (van Wikipedia):

De tekening toont de weg van het licht via het objectief (1),de weerkaatsing door de spiegel (2), en de projectie op het matte instelglas (5). Via een lens (6) en het pentaprisma (7) bereikt het beeld de zoeker (8). Tijdens de opname klapt de spiegel omhoog, de sluiter (3) opent, en het beeld wordt geprojecteerd op de film of sensor (4) met precies hetzelfde beeld als zichtbaar in de zoeker.

Het digitale tijdperk

Hoewel het SLR systeem zonder al teveel hobbels het digitale tijdperk is ingegaan, bleek al snel dat er iets ging opvallen aan digitale spiegelreflexen. De meeste digitale camera's die werden verkocht, hadden een display achterop waar niet alleen de gemaakte foto's op konden worden bekeken, maar die ook kon worden gebruikt als zoeker. In de begintijd waren deze displays korrelig en traag, zodat de zoeker van DSLRs lang  superieur bleef. De manier waarop de DSLR zoeker werkt is wel heel anders: die moet bij het oog worden gebracht, en kan niet vanaf een afstandje gebruikt worden. Displays op compactcamera's zijn wat dat betreft flexibeler. Het grote voordeel van de DSLR zoeker wat dit betreft, is dat je de camera stabieler vasthebt wanneer je die tegen je gezicht drukt. Tevens kan je je beter focussen op datgene wat je wilt fotograferen.

De meeste compactcamera's uit de begintijd hadden een simpele optische zoeker, naast het al genoemde display op de achterkant. Dergelijke optische zoekers zijn zelden nauwkeurig en vaak erg klein; en bieden nauwelijks functies. Later werd dit zoekertje steeds vaker weggelaten.

OVF/EVF

Om de voordelen van de DSLR zoeker ook naar compactcamera's te brengen, gingen fabrikanten een zogeheten EVF (electronic viewfinder) implementeren, als tegenhanger van de OVF (optical viewfinder). Dit is een klein display dat op dezelfde manier kan worden gebruikt als de zoeker van een DSLR. Een vergrootglas zorgt voor de vergroting van het beeld. De kwaliteit en scherpte van dit display heeft een grote invloed op de gebruikerservaring. Hoe meer detail er kan worden geleverd, hoe meer het display in de richting komt van een optische zoeker.

Een belangrijk aspect hierbij is dat een optische zoeker maar beperkt kan weergeven hoe de daadwerkelijke foto eruit komt te zien. Of er bijvoorbeeld wordt onder- of overbelicht, kan misschien via een waarschuwingslampje getoond worden, maar het beeld zelf blijft onveranderd. De electronische zoekers simuleren hoe de uiteindelijke foto eruit komt te zien, en dus is het makkelijker om in te schatten of de belichting goed is. Voor beginnende fotografen is dat best prettig, hoewel uiteraard ook voor DSLRs geldt dat je na het maken van de foto het eindresultaat snel kan beoordelen en - indien nodig - aanpassingen kan maken voor de volgende. Vroeger, op film, was dat niet mogelijk.

Een groot voordeel van een optische zoeker is dat er geen vertragingen optreden en het beeld altijd scherp is. Het geeft je het gevoel 'erbij' te zijn; en EVF geeft je het gevoel naar een film te kijken.

Live View

De eerste generaties DSLRs gebruikten het beeldscherm op de camerabody alleen voor het wijzigen van instellingen, en voor het tonen van reeds gemaakte foto's. Wanneer je een foto wilde maken ging het scherm op zwart, of het toonde bepaalde parameters zoals ISO, diafragma en sluitertijd. Omdat deze informatie ook te zien is in de optische zoeker, kan worden gesteld dat het display van ondergeschikt belang was voor het fotograferen.

Omdat compactcamera's zo anders werkten, en op het eerste gezicht ook een stuk gebruiksvriendelijker, groeide de druk op fabrikanten om ook bij DSLRs iets dergelijks in te bouwen. Het werd 'Live View' genoemd. Het idee was dat de spiegel in Live View mode opgeklapt bleef, zodat het licht voortdurend op de camerasensor bleef vallen. Hierdoor kon het display gebruikt worden als zoeker, net als bij compactcamera's. Een andere functie die al snel werd toegevoegd was het maken van videoclips; iets wat compactcamera's al heel lang konden.

De Live View op DSLRs werkt alleen op het hoofddisplay; er zijn geen DSLRs met een EVF (de Sony SLT serie is een aparte categorie die we hier nu buiten beschouwing laten).

Knelpunten

Hoewel DSLRs de laatste jaren veel moderner zijn geworden, en functies hebben gekregen die in het begin onmogelijk leken (video bijvoorbeeld), blijven er toch een aantal moeilijke punten over.

  • Live view blokkeert de optische zoeker. Hierdoor is het bijvoorbeeld niet mogelijk om video op te nemen met de camera tegen je gezicht, en moet je de camera een stuk voor je gezicht vasthouden - wat trillingen met zich mee kan brengen.
  • Wat gold voor de TLR, geldt in mindere mate nog steeds voor DSLRs: wat je door de zoeker ziet, is niet persé hetzelfde als wat er daadwerkelijk wordt geregistreerd door de sensor. Witbalans en belichting kunnen niet worden gesimuleerd.
  • Autofocus nauwkeurigheid. De Autofocus module in een DSLR zit in het gedeelte van de optische zoeker. Dit betekent dat de focus wordt bepaald terwijl je door de zoeker kijkt; bij het ontspannen wordt alleen de spiegel opgeklapt en gaat de camera ervanuit dat de sensor-lens afstand precies hetzelfde is als de AF-module-lens afstand. De fabriek zorgt er uiteraard voor dat dit ook zo is, maar er kunnen kleine verschillen gaan ontstaan. De AF module kan dan een afstand bepalen die niet meer exact overeenkomt met de werkelijkheid. Doordat sensoren steeds preciezer worden (meer megapixels) worden dergelijke verschillen zichtbaarder. Duurdere DSLRs hebben daarom een functie om dit aan te passen. Het blijkt echter dat dit ook nog eens per lens kan verschillen. Over het algemeen is de conclusie dat de AF module in DSLRs een grens hebben voor wat betreft de nauwkeurigheid, waardoor het wordt geadviseerd om voor absoluut kritische opnames de Live View te gebruiken.
  • Echter, focussen in Live View is traag op een DSLR. Dit komt door de manier waarop de autofocus lenzen zijn ontwikkeld - die verwachten informatie van de AF module in de DSLR. Het focusmechanisme in Live View werkt echter met contrastdetectie en de meeste lenzen zijn daar slecht op ingesteld. Recente modellen van Canon hebben hier duidelijk vooruitgang in geboekt, maar Nikon is op dit moment (2018) nog niet zo ver.

Mirrorless

In 2008 bracht Panasonic de DMC-G1 op de markt. Dit was één van de eerste camera's waarbij de lenzen konden worden gewisseld, terwijl er geen spiegel aanwezig was. In plaats daarvan had de G1 een EVF (naast een draaibaar display). Bijzonder aan de G1 was het formaat van de sensor: dit was beduidend groter dan van compactcamera's, maar een slag kleiner dan de gangbare APS-C sensor in DSLRs. Deze nieuwe sensormaat (en bijbehorend lenzensysteem) was samen met Olympus ontwikkeld en werd Micro Four-Thirds genoemd (afgekort als MFT of M4/3). Four-Thirds staat voor de beeldverhouding, die 4 bij 3 bedraagt. APS-C en full-frame hebben een verhouding van 3 bij 2. Het grote voordeel van de kleinere sensor was dat de lenzen mee konden krimpen. Vergeleken met een full-frame sensor had de M4/3 sensor zogeheten crop-factor van 2, wat betekende dat het beeld van een 50mm lens op fullframe kon worden gereproduceerd door een 25mm lens op Micro Four-Thirds.

Hoewel de G1 geen aparte (snelle) autofocusmodule had, zoals DSLRs die wel hebben, en daardoor hetzelfde focusprincipe gebruikte als compactcamera's, wist Panasonic dit toch zo efficient te implementeren dat het verschil in snelheid klein was.

Maar de kleinere sensor betekende wel wat minder beeldkwaliteit. De vraag was of dit nieuwe systeem een succes zou worden, en wat de concurrentie zou gaan doen.

Het verdwijnen van compactcamera's

Door de introductie van de iPhone en de stortvloed van smartphones die steeds betere camera's hadden, verdween de behoefte aan een compactcamera. Ook al betekende dat het verlies van zoomlenzen. Het gemak van een camera die je altijd bij je hebt en die altijd verbonden is met het internet woog vele malen zwaarder dan de betere beeldkwaliteit van de meeste compactcamera's. Tegelijkertijd kwamen we in een economische recessie. Het gevolg was dat de markt van camera's volledig op zijn kop ging. Compactcamera's zijn er tegenwoordig nog maar nauwelijks (op specifieke superzoommodellen na), en het grootste deel van de markt wordt gedomineerd door de ILC's (Interchangeable Lens Camera's). Hieronder worden DSLRs en systeemcamera's zonder spiegel geschaard.

DSLR: Te groot, te ouderwets

De DSLR kwam echter in de verdrukking doordat het een erfenis uit het verleden met zich meedraagt, en in de huidige tijd enigszins lomp en ouderwets overkomt. En vooral als dit betekent dat bepaalde functies moeilijker zijn te implementeren (video, live view), kiezen kopers liever voor iets moderners. De mirrorless camera's zoals de G1 hierboven sloten beter aan bij de nieuwe eisen. Een groot voordeel daarbij was dat de systeemcamera's doorgaans een stuk kleiner waren, al geldt dit vooral voor het Micro Four-Thirds systeem.

Hoewel de top van de markt nog steeds wordt gedomineerd door zeer goede DSLRs, die inmiddels ook helemaal 'bij' zijn voor wat betreft video en moderne functies, kunnen we veilig stellen dat de DSLR techniek op zijn einde loopt. De digitale sensor maakt een ruimteverslindende spiegel overbodig, en er is eigenlijk geen goede reden meer om hem te houden.

Mirrorless formaten

Na Panasonic en Olympus met hun Micro Four-Thirds formaat kwamen Sony en Fuji met hun eigen modellen op de markt. In tegenstelling tot M4/3 kozen zij voor het gangbare APS-C formaat, en bij enkele duurdere modellen zelfs voor Full-Frame. 

Sony bracht de NEX lijn uit, met een nieuwe lensmount die E-mount werd genoemd. Dit waren moderne camera's, sommige met en sommige zonder EVF, maar allemaal met de mogelijkheid om lenzen te wisselen. Sony heeft de NEX naam inmiddels laten vallen, en de modellen worden nu met A of ILCE aangeduid.

Fuji bracht de X-mount camera's uit; hoewel ook Fuji's camera's modern zijn, zijn ze meer gericht op de tradionele fotografen. Zo hebben veel Fuji camera's een draaiknop met sluitertijden, iets wat vroeger normaal was maar in het digitale tijdperk eigenlijk geen enkele fabrikant meer deed. Fuji's camera's hebben ook een wat klassiekere uitstraling. In de afbeeldingen is dat duidelijk terug te zien.

Nieuw en Oud

Een interessant aspect van de mirrorless camera's is dat het heel makkelijk is om oude lenzen te gebruiken in combinatie met een moderne camera. In het bijzonder voor de M4/3 mount zijn er heel veel conversieringen beschikbaar die Nikon, Canon FD, M42 en andere type lenzen laat koppelen met de camera. In veruit de meeste gevallen is er geen enkele communicatie tussen de camerabody en de lens, zodat autofocus niet mogelijk is. Maar het gros van de oude lenzen was toch al manual focus.

De reden dat dit gebruik van oude lenzen bij mirrorless populairder is dan bij DSLRs heeft te maken met een interessant stukje functionaliteit dat Focus Peaking heet. Op het display - of in de EVF - zie je dan precies welk deel van de foto in focus is. Handmatig scherpstellen kan hierdoor buitengewoon precies gebeuren. De optische zoekers van de hedendaagse DSLRs zijn daarentegen niet erg geschikt voor handmatig focussen. Het is mogelijk om DSLR zoekers daar wél geschikt voor te maken door het zogeheten focusing screen te vervangen, maar dit is een lastig en kostbaar klusje. En een focusing screen voor handmatig focussen heeft als nadeel dat het meestal wat minder licht doorlaat.

Nikon en Canon?

Lees snel verder over de nieuwste ontwikkelingen!

Meer over dit onderwerp

Mirrorless vs DSLR - 2
Mirrorless of DSLR - deel 2

Mirrorless vs DSLR - praktijk
Mirrorless of DSLR - de praktijk

Objectieven - lenzen
Objectieven - lenzen: overzicht soorten camera objectieven

Objectieven kopen
Objectieven kopen - overzicht van objectieven

Objectieven kiezen
Objectieven: camera objectieven kiezen - gratis tips

Standaard objectieven
Standaard objectieven / lenzen voor digitale camera

Lenzen
Camera lenzen: kies de juiste lens voor natuurfotografie en vogelfotografie

Lenzen kopen
Lenzen fotografie

Camera lenzen
Camera lenzen - tips voor een objectief bij uw camera

Groothoek
Groothoeklens / groothoek objectieven voor fototoestel

Teleobjectieven
Teleobjectieven - o.a. Canon, Nikon, Minolta, Olympus, Sigma, Tamron, Raynox.

Zoomlenzen
Zoomlenzen - zoomobjectieven digitale camera kopen

Groothoeklens
Groothoeklens

Camera vergelijken
Camera lenzen vergelijken - kooptips voor digitale camera's

Sigma objectieven
Sigma objectieven - ruime keuze Sigma objectieven

Vintage lenzen op Nikon DSLRs
Vintage lenzen op Nikon DSLRs digitale camera

Olympus
Olympus digitale camera's - camera's van Olympus

Panasonic
Panasonic digitale camera's - Panasonic

Sony
Sony digitale camera's - Sony

Focusproblemen
Focusproblemen met Digitale Spiegelreflexcamera’s

Mirrorless vs DSLR - 2
Mirrorless of DSLR - deel 2

Mirrorless vs DSLR - praktijk
Mirrorless of DSLR - de praktijk